Oś mózg-jelito – jaką pełni rolę?
Oś mózgowo-jelitowa tworzy tzw. jelitowy układ nerwowy i uczestniczy w „zarządzaniu” licznymi aspektami naszego zdrowia, w tym m.in.2:
- ruchami robaczkowymi, tj. kontrolowaniem wszystkiego, co dzieje się z pokarmem w ciele od momentu, gdy znajdzie się on w naszych ustach,
- trawieniem i metabolizmem,
- równowagą energetyczną (homeostazą),
- odpornością i chronieniem jelit przed szkodliwymi bakteriami,
- regulowaniem poziomu stresu.
Jak działa oś mózgowo-jelitowa?
Jelita oraz mózg są oczywiście ze sobą połączone fizycznie, strukturami anatomicznymi. Ale są one też połączone kilkoma złożonymi systemami oraz szlakami biochemicznymi, które składają się na oś jelito mózg.
Mamy ośrodkowy układ nerwowy, który składa się z mózgu i rdzenia kręgowego, a także jelitowy układ nerwowy, który jest siecią neuronów zawiadujących układem pokarmowym. Oba te układy są ze sobą połączone osią mózgowo-jelitową2. Poprzez złożone sieci nerwów, neuronów, gruczołów oraz szlaków biochemicznych mózg może wpływać na to, co dzieje się w naszych jelitach, a jelita mogą wpływać m.in. na nasze samopoczucie2.
Stres a jelita – jak stres wpływa na oś mózgowo-jelitową?
Stres może wpływać na oś mózgowo-jelitową na kilka sposobów. W reakcji na intensywny stres, wiele osób doświadcza np.4:
- biegunki,
- problemów żołądkowych - z trawieniem i opróżnieniem żołądka,
- intensywnych skurczów w jelicie grubym,
- większej wrażliwości na ruchy i czynność jelit, co prowadzi do bólu brzucha i innych objawów ze strony układu pokarmowego, takich jak np. zgaga.
Stres a problemy żołądkowe
Mechanizmy stojące za tymi powiązaniami są złożone. Np. intensywny strach lub stres może wpływać na to, jak dużo krwi dociera do żołądka oraz na skurcze jelit1. Przyczyniają się do tego hormony i neuroprzekaźniki - strach powoduje uwalnianie noradrenaliny i kortyzolu, dzięki czemu organizm przechodzi w tryb „walcz albo uciekaj”1. Pozostawanie w tym trybie, zazwyczaj zarezerwowanym dla sytuacji dużego zagrożenia, może zaburzać przebieg procesów w układzie pokarmowym4.
Stres psychologiczny może powodować poniższe dolegliwości i problemy żołądkowe5:
- chorobę refluksową przełyku,
- wrzód trawienny,
- nawracającą niestrawność (dyspepsja czynnościowa),
- nieswoiste zapalenia jelit (IBD),
- zespół jelita drażliwego (IBS),
- inne problemy z układem pokarmowym bez widocznej przyczyny (tzw. zaburzenia czynnościowe).
Stres może powodować te choroby poprzez zakłócanie funkcjonowania osi mózgowo-jelitowej, a to z kolei może5:
- zwiększyć narażenie jelit na oddziaływanie drobnoustrojów i szkodliwych bakterii;
- zwiększać wytwarzanie białek prozapalnych;
- zmniejszać dopływ krwi do błony śluzowej (wyściółki) żołądka, co zwiększa jego narażenie na owrzodzenia, perforacje i nadmierną kwasowość6;
- zwiększyć wrażliwość na ból w jelitach (w przypadku zespołu jelita drażliwego).
Jak osiągnąć równowagę osi mózgowo-jelitowej?
Nasz brzuch może za pośrednictwem osi mózgowo-jelitowej powiedzieć nam, że pewnych emocji jeszcze w pełni nie przetworzyliśmy (czyli nie… przetrawiliśmy). Z kolei poprzez zadbanie o równowagę osi mózgowo-jelitowej możemy pozbyć się tych nieprzyjemnych dolegliwości.
Aby zadbać o harmonię osi jelito mózg, można np. wdrożyć w życie techniki radzenia sobie ze stresem czy terapię psychologiczną, a także wesprzeć się odpowiednią farmakoterapią5.
Techniki radzenia sobie ze stresem oraz terapia psychologiczna
Nie będzie zaskoczeniem stwierdzenie, że gdy uporamy się z poziomem stresu, może to pozytywnie wpłynąć na problemy żołądkowe. Można spróbować następujących technik radzenia sobie ze stresem7:
- psychoterapia dynamiczna
- terapia poznawczo-behawioralna
- hipnoterapia skierowana na jelito
- terapia relaksacyjna
- stymulacja nerwu błędnego
- medytacja
Leki rozkurczowe
Leki rozkurczowe oraz środki rozluźniające mięśnie gładkie mogą przynieść przejściową ulgę w bólu brzucha. Można zastosować dostępne bez recepty leki rozkurczowe, zawierające np. substancję czynną chlorowodorek drotaweryny. Drotaweryna może być skutecznym lekiem rozkurczowym i przez to redukującym odczucie bólu w terapii stanów skurczowych brzucha i przewodu pokarmowego, również tych wywołanych przez stres8.
Możemy ją znaleźć w leku bez recepty NO-SPA®9 (chlorowodorek drotaweryny), leku na skurczowe bóle brzucha, którego działanie polega na rozluźnianiu mięśni gładkich w ścianie jelita. Lek jest dostępny w dwóch wersjach: NO-SPA® 40 mg chlorowodorku drotaweryny oraz NO-SPA® MAX 80 mg chlorowodorku drotaweryny.
- Mayer EA, Craske M, Naliboff BD. Depression, anxiety, and the gastrointestinal system. J Clin Psychiatry. 2001;62 Suppl 8:28–36; dyskusja 37. PMID: 12108819.
- Appleton J. The Gut-Brain Axis: Influence of Microbiota on Mood and Mental Health. Integr Med (Encinitas). Sierpień 2018 r.;17(4):28–32. PMID: 31043907; PMCID: PMC6469458.
- Gut-Brain Axis – an overview | ScienceDirect Topics, https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/gut-brain-axis, data dostępu: 11.08.2023.
- Howard Mertz, Stress and the Gut, UNC Center for Functional GI & Motility Disorders, https://www.med.unc.edu/ibs/wp-content/uploads/sites/450/2017/10/Stress-and-the-Gut.pdf, data dostępu: 11.08.2023.
- Konturek PC, Brzozowski T, Konturek SJ. Stress and the gut: pathophysiology, clinical consequences, diagnostic approach and treatment options. J Physiol Pharmacol. Grudzień 2011 r.;62(6):591–9. PMID: 22314561.
- Megha R, Farooq U, Lopez PP. Stress-Induced Gastritis. [Zaktualizowano 1 maja 2022 r.]. W: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; Styczeń 2022 r., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499926/, data dostępu: 11.08.2023.
- Breit S, Kupferberg A, Rogler G i Hasler G (2018) Vagus Nerve as Modulator of the Brain–Gut Axis in Psychiatric and Inflammatory Disorders. Front. Psychiatry 9:44. doi: 10.3389/fpsyt.2018.00044.
- Bóle brzucha, Aleksandra Kaczka, Ewa Małecka-Panas, Pediatr Med. Rodz 2011, 7(1), 9-16.
- CHPL NOSPA 40 mg 04.2024, CHPL NOSPA MAX 80 mg 04.2024
MAT-PL-2301942-1.0-08/2023